آذر بیگدلی

آذر بیگدلی، لطفعلی‌بیگ، فرزند آقاخان بیگدلی شاملو (١١٣٤- ١١۹٥ ق) شاعر و نویسنده در اصفهان به دنیا آمد. بیگدلی نام طایفه‎ای است از ترکان منسوب به بیگدل‎خان که در زمان هولاکوخان و به امر وی از ترکستان به شام رفتند و در زمان امیرتیمور از آنجا به ایران آمدند. از این‌رو آنها را بیگدلی شاملو می‎خوانند. نسبت آذر به بیگدل‎خان‎ بن ایلدگزخان ‎بن اُغوزخان، از احفاد ترک ‎بن یافت ‎بن نوح می‎رسد. پدرش از بزرگان طایفۀ شاملو بود و هم‌زمان با فتنه افغان، والدینش او را به زور به قم بردند و پس از ١٤ سال اقامت در قم، در ابتدای سلطنت نادرشاه افشار، به دلیل اینکه پدرش به حکومت لار و خلیج فارس انتخاب شد، به شیراز سفر کرد و پس از مرگ پدرش با عموی خود، حاج‌ولی بیگ مسرور، به سفر حج و زیارت عتبات و پس از مراجعت به خراسان رفت. در خراسان به اردوی نادرشاه پیوست و همراه اردوی نادری از راه مازندران به آذربایجان رفت. پس از این سفر، عازم عراق عجم شد و در اصفهان مسکن گزید و چندی به خدمت دیوانی مشغول شد، اما سرانجام از امور دیوانی کناره گرفت و به تصوّف روی آورد و به سلوک پرداخت و در پایان عمر در شهر قم اقامت کرد و در همان‎جا درگذشت و به خاک سپرده شد. مدتی در خدمت عادل‌شاه افشار سمت استیفا و نویسندگی داشت. وی در ٢٠ سالگی شعر گفتن را آغاز کرد. آذر در آغاز شاعری «واله» و «نکهت» تخلّص می‎کرد، ولی بعدها تخلّص «آذر» را برای خود برگزید. وی با کسانی چون شعله، مشتاق، هاتف و شاعران دیگری که «نهضت بازگشت ادبی» را بنیاد نهاده بودند، مصاحبت و همکاری داشت و در شیوۀ شاعری از متقدّمین پیروی می‎کرد. آذر در بیشتر انواع شعر از غزل، قصیده، مثنوی و رباعی مهارت داشت. وی قصایدی در مدح جانشینان نادر و کریم‎خان زند و برخی از معاصران خود دارد. مضمون غزلیاتش بیشتر عرفانی، اخلاقی و عاشقانه است. آذر مدت‌ها در کنار شاعرانی چون هاتف اصفهانی، میرمشتاق، رفیق اصفهانی و صباحی کاشانی از شاعران طراز اول زندیه بود. او از شاعران پیشگام «نهضت بازگشت به سبک عراقی» بود. دیوان شعرش حدود ٧٠٠٠ بیت است که در تاراج اصفهان از بین رفت. از دیگر آثارش می‌توان آتشکدۀ آذر که تذکره‌ای نفیس است به‌نام کریم‌خان؛ مثنوی یوسف و زلیخا بر وزن گلشن راز مشتمل بر ١٢٠٠٠ بیت که نزدیک ١٥٠٠ بیت آن در آتشکده است؛ دفتر نه آسمان، شرح حال شاعران معاصر آذر؛ ساقی‌نامه و مغنی‌نامه را نام برد. مهم‌ترین اثرش تذکرۀ آتشکده، از منابع مهم برای تحقیق در احوال شاعران پارسی‌سرای از آغاز تا دورۀ مؤلف است.

اثرآفرینان (١ /١۹)؛ از صبا تا نیما (١ /١٣)؛ دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی (۱ /٢٤٥-٢٤٦)؛ فرهنگ سخنوران (٢-٣).