ناتل‌ خانلری

ناتل‌ خانلری، پرویز، فرزند میرزاابوالحسن‌خان (۱۲۹۲-۱۳۶۹ش) ادیب، پژوهشگر، روزنامه‌نگار، نویسنده، زبان‌شناس و شاعر ایرانی که در تهران به دنیا آمد. تحصیلات متوسطه‌اش را در دارالفنون و تحصیلات عالی را در دانشکدۀ ادبیات تهران تا درجۀ دکترا به اتمام رساند و پس از پایان خدمت وظیفه در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. خانلری از دوران تحصیل دبیرستان، همكاری خود را با مطبوعات آغاز كرد و در سال چهارم متوسطه بود كه اشعار و نوشته‌هایش در مجلۀ مهر انتشار ‌یافت. وی در سال دوم دانشكده با «گروه ربعه» یعنی (صادق هدایت، مجتبی مینوی، بزرگ علوی و مسعود فرزاد) آشنا شد. خانلری مدتی در دایرۀ آموزش وزارت فرهنگ و چندی نیز ریاست انتشارات و روابط عمومی دانشگاه را بر عهده داشت. او مدتی هم در پست معاونت وزارت كشور و در سمت وزیر فرهنگ به خدمت مشغول بود و دو دوره نیز به عنوان سناتور انتصابی برگزیده شد. او از نوجوانی به نوشتن مقاله و سرودن شعر علاقه داشت و به واسطۀ نسبت فامیلی با نیما یوشیج حشر و نشر داشت و نخستین مقاله‌اش را در ۱۳۰۹ش در روزنامۀ اقدام نوشت. در ۱۳۲۰ش با زهرا کیا ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر و یک پسر بودند که پسرش (آرمان) در جوانی درگذشت. خانلری در خلال كار آموزشی‌اش در دبیرستان‌ها، دورۀ دكترای زبان و ادبیات فارسی را پی گرفته و پایان‌نامۀ دكترای خود را با عنوان «تحقیق در عروض فارسی» نوشت و در ۱۳۲۲ش به دریافت درجۀ دكترا نایل آمد. خانلری در ۱۳۲۷ش به پاریس رفت و دو سال در آنجا به مطالعه و تحقیق پرداخت و در آن مدت، دورۀ انستیتو دوفونتیك زبان‌شناسی پاریس را گذراند. سخنرانی‌اش در مدرسۀ زبان‌های شرقی پاریس مدت‌ها موضوع روزنامه‌ها و نشریات ادبی بود و همواره کرسی دانشگاهی خود را که تاریخ زبان فارسی بود، حفظ کرد. مدتی در سمت دانشیار زبان فارسی در دانشگاه تدریس و پس از آن در ۱۳۲۹ش پس از بازگشت به ایران با سمت استادی دانشگاه به تدریس تاریخ و زبان فارسی پرداخت. خانلری، ضمن تدریس، به تألیف و ترجمه و نشر آثار سودمندی همت گماشت. از جمله کارهای ارزشمندش انتشار مجلۀ ادبی سخن از ۱۳۲۲- ۱۳۵۷ش بود که ۲۷ دوره منتشر و با شیوه‌ای نو آن را پدید آورد. این مجله محملی بود برای ارائۀ بسیاری از مقاله‌ها و ترجمه‌های متون ادب و اندیشۀ ایرانی و غربی و نقش بسزایی در جهت‌‌گیری ادبیات فارسی در دورۀ معاصر داشت. او با آنکه در جوانی پیرو نیما یوشیج بود، ولی پس از تحصیلات عمیق ادبی به این نتیجه رسید که عروض فارسی هنوز ظرفیت کافی را برای سرودن شعر فارسی دارد و آنچه نیازمند تغییر و تحول است، زبان شعر است که باید امروزی شود. مجموعه اشعارش با نام ماه در مرداب در ۱۳۴۳ش انتشار و بارها تجدید چاپ شد. شعر «عقاب» وی که به صادق هدایت تقدیم شده، از زیباترین و پُر محتواترین نمونه‎های شعر معاصر ایران است. از كارهای ابتكاری و برجستۀ خانلری در زمان تصدی وزارت فرهنگ در ۱۳۴۱ش طرح «سپاه دانش» بود كه مورد استقبال بی‌سابقه‌ای در داخل و خارج از كشور قرار گرفت. از دیگر اقداماتش، تأسیس «بنیاد فرهنگ» در ۱۳۴۴ش با همكاری عده‌ای از پژوهشگران بود و در مدت فعالیتش بیش از ۳۰۰ عنوان كتاب را چاپ و نشر كرد و ۴۰ عنوان كتاب نیز زیر چاپ آن بنیاد بود. اشعار خانلری به شیوۀ خاصی سروده شده كه در شعر نو ارزش بسیار دارد و شاید بتوان شیوه‌اش را «كلاسیك جدید» نامید. از آثارش می‌توان روا‌‌‌ن‌شناسی (۱۳۱۶)؛ تحقیق انتقادی در عروض و قافیۀ فارسی (۱۳۳۷)؛ وزن شعر فارسی (۱۳۳۷)؛ دربارۀ زبان فارسی (۱۳۴۰)؛ زبان‌شناسی و زبان فارسی (۱۳۴۳)؛ ماه در مرداب (۱۳۴۳)؛ فرهنگ و اجتماع (۱۳۴۵)؛ تاریخ هنر؛ آخرین دیدار؛ روان‌شناسی و تطبیق آن با اصول پرورش؛ روش تازۀ تدریس قواعد زبان فارسی را نام برد.

اثرآفرینان (۲ /۳۱۵)؛ سخنوران نامی معاصر ایران (۲ /۱۲۵۴- ۱۲۶۲)؛ فرهنگ شاعران زبان پارسی از آغاز تا امروز (۱ /۱۸۴).