حسن دهلوی

 حسن دهلوی (۶۵۰ یا ۶۴۹- ۷۳۸ یا ۷۳۷ ق) از عارفان و شاعران بزرگ پارسی‌گوی قرن هفتم و هشتم هجری قمری در هندوستان است. وی معروف به «سعدی هندوستان» از شاعران بزرگ پارسی‌گوی هندوستان در قرن هفتم و هشتم هجری و در شعر همطراز امیرخسرو دهلوی و هم‌عصر و دوست و معاشر و مصاحب اوست و تخلص وی در اشعار «حسن» بوده است. در این دوره بود که بر اثر حملهٔ مغول عدهٔ کثیری ار دانشمندان و عالمان دین و صوفیان و ادبیان و شاعران ایرانی‌نژاد به شمال هندوستان پناهنده شدند و در بیشتر شهرهای آباد آن نواحی سکونت گزیدند. این گروه و فرزندان و نوادگان آنها، ناشران واقعی زبان و ادب فارسی و فرهنگ اسلامی در هند بودند. در چنین دورهٔ درخشانی از عهد استیلای ادب و فرهنگ ایرانی در هندوستان دوشاعر ر مانند امیر حسن دهلوی و امیر خسرو دهلوی پرورش یافتند، دیرگاهی را با هم به دوستی و مصادقت گذراندند و هر دو آثار ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاردند. گرایش امیر حسن دهلوی به تصوف و به خدمت نظام الدین اولیا در سن کهولت او به وجود آمد و بعید نیست که این گرایش و آشنایی بر اثر دوستی بین حسن و خسرو صورت گرفته باشد، زیرا خسرو از بدایت حال خود بنا بر سیرت پدر و برادر بزرگ خویش با صوفیان آمد و شد داشت. آثار آشنایی حسن با صوفیان و گرایش به اعتقادات‌شان در غزلیات و مثنوی‌هایش مشهود است. خدمات درباری حسن دهلوی مدتی پیش از آشنایی‌اش با خسرو آغاز شد و پس از آشنایی دیرگاه با یکدیگر در خدمات درباری اشتراک داشتند. مجموع اشعار دیوان امیر حسن دهلوی متجاوز از 9000 بیت و شامل  قصاید، غزلیات، ترجیعات، ترکیبات، رباعیات و مثنوی است. از بدایع کارهای حسن یکی این ست که بعضی از مدایح خود را به صورت مثنوی‌های کوتاه در بحرهای مختلف ساخته است. پاره ای از مثنوی‌های او نیز حکایت منفرد یا مطلعی است به مناسبت وقایع خاص از قبیل ولادت‌ها، عمارت‌های نو و نظایر آنها. از میان مثنوی‌های وی منظومه‌ای است که شاعر آن‌را «عشقنامه» نامیده  که موضوع آن داستان عشق جوانی است از هندوان به دختری و مردن آن دختر و سوزاندن او به مذهب هندوی و سوختن عاشق بر موافقت معشوق. امیرحسن بعد از ـ امیرخسرو دهلوی ـ بزرگترین شاعر هندوستان در قرن هفتم و هشتم و یکی از شاعران خوب فارسی زبان است. وی اگر چه قصاید متعددی به استقبال از سخنگویان پیش از خود دارد، ولی اهمیت و شهرتش در غزل‌سرایی است. غزلیات او حاوی مضمون‌های باریک بسیاری در الفاظ ساده و روان است و او در این شیوه پیرو سعدی است و خود به این امر اقرار دارد و شاید به علت همین پیروی است که او را سعدی هندوستان لقب داده‌اند. 

زندگی‌نامه شاعران ایرانی از رودکی تا امروز.