رشید یاسمی

رشید یاسمی، غلامرضا، فرزند محمدعلی ولی‌خان میر پنج گورانی کرمانشاهی (۱۲۷۵- ۱۳۳۰ ش) نویسنده، مورخ، ادیب، مترجم و شاعر که در كرمانشاه به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل مدرسۀ سن لویی بود و مدتی در «انجمن دانشكده» با ملك‌الشعراء بهار، همكاری نزدیك داشت و از اعضای «انجمن ادبی ایران» نیز به‌شمار می‌رفت. یاسمی به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، پهلوی و عربی تسلط داشت. پدرش محمد ولی‌خان میرپنج شاعر و نقاش و خوشنویس بود. جد مادری او، شاهزاده محمدباقرمیرزای خسروی، نویسندۀ داستان شمس و طغرا بود که دیوان شعرش به همت رشید چاپ شد. وی دوران كودكی را با لباس كردی در میان طایفه‌اش به سواركاری و شكار گذرانید و چون كه در خانواده‌ای هنرپرور تربیت شده بود، خیلی زود با آثار شاعران و ادبیان ایرانی آشنا شد. رشید یاسمی مقطع ابتدایی را دركرمانشاه به پایان رساند و سپس برای ادامۀ تحصیل به تهران رفت. در تهران وارد مدرسۀ سن لویی شد و از آنجا فارغ‌التحصیل شد. در این مدت زبان‌های عربی و انگلیسی و نیز زبان فرانسه را تكمیل كرد. زبان پهلوی را از حوزۀ درس هرتسفلد (Herzfeld) فرا گرفت. نظام وفا معلم ادبیات یاسمی بود. وی زمانی كه خدمات فرهنگی و ادبی و مطبوعاتی خود را آغاز كرد، از محضر میرزاطاهر تنكابنی، ادیب نیشابوری و دیگران بهره گرفت. یاسمی در سال ۱۳۲۴ش به علت بیماری فشار خون تحت درمان قرار گرفت. در روز چهارشنبه ۱۱ اسفندماه ۱۳۲۷ ش، در تالار دانشكدۀ ادبیات ضمن سخنرانی به واسطۀ ازدحام جمعیت هیجان‌زده و دستخوش احساسات شد. در آغاز سخن در كلامش لكنتی پیدا شد و او را از پشت میز خطابه به پایین آوردند و روی یكی از صندلی‌های جلو قرار دادند. در این حال نیمی از بدنش فلج شد. او را به بیمارستان مهر بردند، مدت یك ماه در ایران مشغول درمان بود. سپس به فرانسه رفت و دو سال در آنجا اقامت كرد و در این مدت حالش كمی بهتر شد. چون كمیسیون ارز از تبدیل حقوقش به ارز دولتی خودداری كرد، ناچار به تهران بازگشت و پس از ۱۵ روز اقامت در تهران درگذشت. هنگام تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۲ش، یاسمی در دانشكدۀ ادبیات و دانشسرای‌عالی كشاورزی، تدریس تاریخ اسلام و سمت استادی کرسی تاریخ را به عهده گرفت و «جرگۀ دانشوری» را تأسیس كرد كه بعدها با همت ملك‌الشعراء بهار به «انجمن دانشكده» تبدیل شد. رشید یاسمی ضمن همكاری با مجلۀ دانشكده، با نویسندگان و شاعران آن دوره آشنا شد و با «انجمن ادبی ایران» همكاری كرد. یك سال پس از كودتا، رشید یاسمی مقالات خود را در روزنامۀ شفق سرخ به سردبیری علی دشتی منتشر ساخت كه همین مقالات موجب شهرت ادبی‌اش شد. در سال ۱۳۲۲ ش به همراه هیأتی از استادان ایرانی به هند و در سال ۱۳۲۴ ش به منظور مطالعه به فرانسه رفت و پس از دو سال به ایران بازگشت. وی علاوه بر شاعری، یکی از مشهورترین مترجمان و نویسندگان دوران خود بود. رشید یاسمی تحولات اجتماعی، فکری و فرهنگی قرن اخیر را در اشعارش منعکس کرده است. سخن وی نغز و دلنشین، همراه با افکار و موضوعات تازه است که شاعر با تعمق و پختگی خاص بیان کرده است. غیر از مقالات ادبی و تاریخی و فلسفی و انتقادی که از او در نشریات نوبهار، آینده، ارمغان، تعلیم و تربیت، یغما، مهر و ... چاپ شده، تألیفات، تحقیقات، تتبعات و ترجمه‌های بسیاری از او بجا مانده است. از آثارش می‌توان ادبیات معاصر؛ آیین نگارش؛ کرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او؛ تاریخ مختصر ایران؛ تاریخ ملل و نحل؛ احوال ابن یمین؛ تتبع و انتقاد در احوال و آثار سلمان ساوجی؛ تصحیح دیوان مسعود سعد سلمان؛ نصایح فردوسی؛ اندرزنامۀ اسدی طوسی؛ قانون اخلاق؛ دیوان اشعار و مقالات گوناگون را نام برد. از ترجمه‌ها باید به تاریخ قرن هیجدهم،انقلاب کبیر فرانسه و امپراتوری ناپلئون، آلبر ماله و ژول ایزاک؛ تاریخ ادبیات ایران، ادوارد براون؛ ایران در زمان ساسانیان، آرتور کریستین سن؛ تاریخ چنگیز، هارولد لمب؛ تاریخچۀ نادرشاه؛ رمان شاگرد دیسیپل، پل بورژه؛ دوست‌یابی؛ نصایح اپیکتتوس حکیم؛ تئاتر انوش (منظوم)؛ اندرز اوشنرداناک (از زبان پهلوی)؛ اندرز آذرباد مهراسپندان (از پهلوی) و ارداویراف‌نامه (از زبان پهلوی) اشاره کرد.

اثرآفرینان (۳/ ۱۰۸)؛ تاریخ مشاهیر کرد (۲ /۳۱۰- ۳۱۶)؛ سخنوران نامی معاصر (۳/ ۱۵۲۸- ۱۵۳۴).