فیضی دکنی

فیض دکنی، شیخ ابوالفیض (۹۵۴- ۱۰۴۰ ق) فرزند شیخ ابوالفیض بن مبارک و برادر شیخ ابوالفضل دکنی شاعر پارسی‌گوی هندی است که از افاضل ولایت هند و از مقربان دربار جلا‌الدین اکبرشاه متخلص به «فیضی» و بعدها «فیاضی»، معروف به «فیضی فیاضی» ملک‌الشعراء دربار جلال‌الدین اکبر بود. پدرش شیخ مبارک ناگوری از خاندانی عرب‌نژاد بود. فیض دکنی در آگره به دنیا آمد. نزد پدرش تعلیم و تربیت یافت و مدتی نیز در محضر خواجه حسین مروزی به یادگیری فنون شعر، ادب و انشا پرداخت. در جوانی به دربار گورکانیان هند راه یافت. سپس به سبب مشکلاتی که برای خاندانش پیش آمد، همگی مدتی از دست دشمنان متواری شدند، سرانجام در ۹۷۴ ق به حضور جلال‌الدین اکبر پذیرفته شدند و فیض دکنی در دربار او تقرب یافت و تعلیم و تربیت فرزندان او را بر عهده گرفت. جلال‌الدین اکبر درصدد تشکیل انجمنی برای تحقیق دربارۀ ادیان مختلف برآمد. سپس این انجمن را که متشکل از ۱۸ دانشمند بود، به وجود آورد که فیضی دکنی و برادرش نیز از جملۀ آنها بودند. وی در سال ۹۹۹ ق از جانب جلال‌الدین اکبر به عنوان سفیر به سرزمین‌های دیگر فرستاده شد. در این سفرها با شاعرانی مانند ملک قمی و ظهوری ترشیزی آشنا شد. در سال ۱۱۰۱ ق به دکن بازگشت و سرانجام به سبب بیماری در لاهور درگذشت. تعداد آثار فیضی دکنی را ۱۰۱ اثر نوشته‌اند. وی کتاب لیلاوتی را از سنسکریت به فارسی ترجمه کرد. تفاسیر بی‌نقطۀ موارد ‌الکلم و سواطع الالهام نیز از دیگر آثار اوست. کلیات فیضی نیز مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات، ترکیبات و مثنویات است. منظومۀ پنج‌نامه را در جواب پنج گنج نظامی سروده است. منشآت او را بعدها خواهرزاده‌اش نورالدین محمد جمع‌آوری کرد و لطیفۀ غیبی نامید. این اثر به لطیفۀ فیاضی نیز شهرت دارد. شیخ فیضی نیمه‌ای از قرآن مجید را بی‌نقطه تفسیر کرده، وی در علوم ادبی و دینی مطلع و صاحب تفسیری به‌نام سواطع الالهام است. فیضی از سرآمدان سخن فارسی در هندوستان و در قصیده و غزل و مثنوی صاحب مقامی شامخ است، به تقلید از نظامی مثنویاتی به نام سلیمان و بلقیس؛ نل و دمن؛ هفت کشور؛ مرکز ادوار و نیز داستان گیتا را به نظم کشیده است.

لغت‌نامه‌ دهخدا (۱۱/ ۱۷۲۶۳)؛ فرهنگ اعلام سخن (۲/ ۱۴۳۵- ۱۴۳۶).