مهرداد اوستا

اوستا، محمدرضا رحمانی فرزند محمدصادق (۱۳۰۶-۱۳۷۰ ش) مشهور به «مهرداد اوستا» که در شعر «اوستا» و گاهی «مهرداد» تخلص می‌کرد، در بروجرد به دنیا آمد و در ۱۳۷۰ ش هنگام تصحیح اشعار یکی از شاعران در شورای شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر اثر سکتۀ قلبی درگذشت. پدر بزرگ مادری وی، شاعری خوش قریحه بود که در شعر «رعنا» تخلص می‌کرد. مهرداد استعداد فراوانی برای شعرگویی داشت، به گونه‌ای که از کلاس پنجم ابتدایی با تشویق معلمان خود به سرودن شعر پرداخت. اشعار دوران نوجوانی وی کمتر به انتشار رسیدند. علت آن، تمایل وی به قصیده‌سرایی بود که سنگین‌تر از نوع اشعار متداول آن روزگار بود. در ۱۳۲۰ ش و هنگامی که مهرداد نوجوانی ۱۲ساله بود به همراه خانواده‌اش بعد از پایان دورۀ دبستان در ۱۳۲۱ش، برای تحصیلات متوسطه به تهران آمد و پس از تحصیل در یکی از دبیرستان‌های شبانه، در ۱۳۲۷ ش دیپلم ادبی گرفت. در همان سال همكاری با آموزش و پرورش را به عنوان مسئول سامان دادن به كتابخانه‌های موجود در این وزارتخانه و تأسیس كتابخانه‌هایی در شهرستان‌ها، اصلاح متون و مقالات و كتاب‌های ادبی این وزارتخانه، تدریس در چند دبیرستان آغاز و هم‌زمان وارد دانشگاه شد و در ۱۳۳۰ ش از دانشكدۀ معقول و منقول (دانشكدۀ الهیات و معارف اسلامی تهران) موفق به دریافت مدرك كارشناسی شد و سپس به ادامۀ تحصیل در رشتۀ فلسفۀ تحلیلی در دانشگاه تهران پرداخت و كارشناسی‌ارشد خود را در همین رشته گرفت، در شهریور ۱۳۳۲ ش به سبب طرفداری از محمد مصدق، مخالفت با شاه و سخنرانی‌های انقلابی در جریان كودتای ۲۸ مرداد دستگیر و به مدت ۷ ماه زندانی شد. در همان سال اوستا به تصحیح و چاپ دیوان سلمان ساوجی اقدام و در ۱۳۳۳ ش رساله‌ای در فلسفه، منطق و روان‌شناسی و اخلاق را منتشر ساخت و شروع به تدریس در دانشگاه تهران کرد. سپس كتاب فلسفی عقل و اشراق و پس از آن رسایل خیام (نوروزنامه و رسالۀ می الوجود) را با مقدمه و تحقیق در زندگی خیام تحقیق و منتشر نمود. در ۱۳۳۵ ش با سباستین مونه، فیلسوف و شرق‌شناس فرانسوی، آشنا شد و نزد او شروع به تحصیل فلسفۀ تکمیلی نموده و در مقابل، عرفان مشرق زمین و آثار عرفانی اسلامی از جمله مولوی و عطار نیشابوری را به مونه درس می‌داد. این ارتباط تا ۱۳۳۹ ش ادامه داشت. در این سال اولین مجموعۀ شعرش را به‌نام از كاروان رفته را منتشر ساخت. سال‌ها بعد پالیزبان، حماسۀ آرش و از امروز تا هرگز را منتشر کرد. در تابستان ۱۳۴۶ ش برای نخستین بار به مدت یك ماه به كشورهای فرانسه، انگلستان و ایتالیا سفر كرد. دو سال بعد كتاب اشك و سرنوشت كه گزیده‌ای از شاهكارهای ادبی جهان است و سپس روش تحقیق در دستور زبان فارسی و شیوۀ نگارش را منتشر كرد. در ۱۳۴۹ش برای بار دوم به اروپا سفر كرد و در مدت اقامت یك ماهه‌اش در فرانسه و سوییس با ژان پل سارتر ارتباط برقرار كرد. این ارتباط چند سال ادامه داشت. در تیر ۱۳۵۱ ش مجموعۀ شعر شراب خانگی ترس محتسب خورده را به رشتۀ تحریر درآورد كه در همان سال توقیف شد. در خرداد ۱۳۵۲ ش كتاب انتقادی تیرانا را منتشر كرد كه این كتاب هم توقیف شد. در همان سال به سبب طرح پاره‌ای از مسائل سیاسی در این كتاب به مدت یك سال ممنوع‌القلم شد. در تابستان ۱۳۵۶ ش به فرانسه و سوییس رفت و با سیّدمحمدعلی جمالزاده در ژنو دیداری داشت. در شهریور ۱۳۵۹ ش نیز یك ماهی در فرانسه اقامت کرد و در دانشگاه‌ها و مراكز فرهنگی این كشور سخنرانی نمود. اوستا در سال‌های تدریس در مراكزی چون دانشگاه‌های تهران، مدارس عالی ترجمه، دانشكدۀ هنرهای تزیینی، دانشگاه تربیت مدرس، مجتمع عالی هنر، رشته‌های ادبیات پارسی، فلسفه، تاریخ هنر، فلسفۀ تاریخ هنر، تاریخ اجتماعی هنر، روش تحقیق هنر در اروپا، روش تحقیق هنر در شرق، ادبیات جهان، ادبیات نمایشی، زیبایی‌شناسی، روش تحقیق در زیبایی‌شناسی، به تدریس اشتغال داشت. مهرداد اوستا با اینکه بیشتر به قصیده‌سرایی مایل بود، در زمینه‌های دیگر شعر همانند غزل، مثنوی، دوبیتی‌های پیوسته، رباعی و غیره نیز تسلط داشته است. از نظر قالب به شیوۀ شاعران خراسانی و بیشتر پیرو ناصر خسرو، خاقانی و مسعود سعد بود و در اندیشه‌های شاعرانه‌اش دقایق فلسفی و تفكرات حكیمانه را می‌پروراند. پیكر وی در بهشت زهرا در مقبرۀ مشاهیر فرهنگ، ادب و هنر ایران در كنار مجتبی مینوی و مشایخ فریدنی به خاك سپرده شد. به دلیل سرودن قصاید فراوان، برخی وی را «پدر قصیده‌سرایی معاصر» نامیده‌اند. برخی نیز اوستا را دومین قصیده‌سرای بزرگ معاصر پس از ملک‌الشعراء بهار می‌دانند. ژان پل سارتر از وی به عنوان یکی از متفکران برجستۀ مشرق زمین نام برده ‌است. از آثارش می‌توان کتاب‌های شعر از كاروان رفته؛ پالیزبان؛ حماسۀ آرش؛ شراب خانگی ترس محتسب خورده؛ امام و حماسۀ دیگر؛ پرنیان؛ مجموعۀ شعر از عبدالله صالحی سمنانی با دیباچه‌ای از مهرداد اوستا به نام سرود ناتمام؛ قطعه‌های ادبی، ترجمه، شعر اشك و سرنوشت ؛تحلیل فلسفی و علمی پیرامون اسطوره‌های ملل؛ تحلیل فلسفی و علمی پیرامون اصول ادیان؛ رسایل خیام؛ نوروزنامه؛ تصحیح، مقدمه و تحقیق در زندگی خیام رسالۀ وجود؛ تصحیح دیوان سلمان ساوجی؛ تصحیح و تحقیق كلیات شیخ سعدی؛ تعریف و توجیه انسان؛ رساله‌ای در منطق و فلسفه؛ روان‌شناسی و اخلاق؛ روش تحقیق در تاریخ هنر؛ روش تحقیق در تحولات فكری و فلسفی در اروپا و آسیا؛ روش تحقیق در زیبایی‌شناسی؛ روش تحقیق در بیان فلسفی اسطوره‌ها؛ روش تحقیق در بیان دین و اخلاق؛ سیر مكاتب هنری در ایران؛ عدالت؛ حكومت؛ جامعه؛ عقل و اشراق؛ كارنامۀ شعر معاصر پارسی؛ مقدمه‌ای بر دیوان حافظ؛ مكاتب فلسفی در آسیا؛ مكاتب فلسفی در اروپا؛ مكاتب هنری در اروپا؛ مكاتب فلسفی در شرق؛ منطق حماسی مهابهارات؛ منطق كلام حافظ؛ منطق كلام فردوسی؛ نثر داستانی از امروز تا هرگز؛ روش تحقیق در دستور زبان و شیوۀ نگارش؛ نثر انتقادی کتابی به‌نام تیرانا؛ مجموعۀ مقالات نامه‌ها و نقد و بررسی آثار سنایی را نام برد.

سخنوران نامی معاصر ایران (۱ /۴۱۷)؛ فرهنگ شاعران زبان پارسی از آغاز تا امروز (۱ /۷۴-۷۳).