علینقی وزیری

علینقی وزیری (۱۲۶۶- ۱۳۵۸ ش) بزرگترین موسیقیدان كلاسیك ایرانی در ایران اواخر دورۀ قاجاریه و عصر پهلوی، نوازندۀ تار، آهنگساز، تئوریسین، مؤلف و بنیانگذار اولین مدارس كلاسیك مخصوص آموزش موسیقی ایرانی. او ابتدا از بلندپایگان ارتش بود و با عنوان كلنل وزیری شناخته می‌شد؛ درحالی كه از استادان جوان در تارنوازی نیز به شمار می‌رفت. او در سی سالگی، شغل نظامی را رها كرد و پنج سال در آلمان و فرانسه به تحصیل موسیقی كلاسیك اروپا پرداخت. در بازگشت به ایران، مدرسۀ عالی موسیقی و اركستر آن را تأسیس كرد و به تربیت اولین نسل موسیقیدان‌های با استعداد و جوان پرداخت. فعالیت‌های او بسیار مفصل و گسترده است؛ از جمله نوشتن كتاب‌های متدیك برای آموزش تار و ویولون، هارمونی، تئوری موسیقی، ساخت انواع موسیقی از فرم‌های مختلف، نوازندگی تار در حدی بسیار بالا و با تكنیك اعجاب‌انگیز، تأسیس سینما ـ تئاتر برای زنان، ضبط صفحه‌های گرامافون و ساخت موسیقی و ادبیات برای كودكان. او در سال  ۱۳۱۳ ش مورد غضب رضاشاه پهلوی قرار گرفت و از موسیقی كناره گرفت و به فعالیت‌های دانشگاهی پرداخت و دو رشتۀ باستان‌شناسی و زیباشناسی را در دروس دانشگاه تهران، وارد كرد. در سال ۱۳۵۰ ش به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران شناخته شد و در سال ۱۳۵۳ ش اولین بنیاد جوایز موسیقی ایران را تأسیس كرد. بنیادی كه بعد از انقلاب ۱۳۵۷ ش سرنوشت نامعلومی پیدا کرد. علینقی وزیری بیست سال پیش از تأسیس برنامۀ گل‌ها، از تمام فعالیت‌های موسیقی كناره گرفته بود، ولی به عنوان استادی بزرگ، برای مشاوره و نظرخواهی از او استفاده می‌شد. بدون شك، شاگردان قدیمی او (روح‌الله خالقی، ابوالحسن صبا و جواد معروفی) هنگام تأسیس این برنامه در سال  ۱۳۳۴ ش از دیدگاه‌های وزیری استفاده كرده‌اند. در واقع، صدایی كه از اركسترهای هارمونیك گل‌ها به گوش می‌رسد، همان صدای اركستر وزیری در سال‌های ۱۳۰۴-۱۳۱۰ ش است كه ظریف‌تر و تكامل یافته‌تر شده‌اند. این نكته نیز جالب توجه است كه وجود برنامۀ گل‌ها و اركستر مخصوص آن، فرصتی تاریخی و یگانه بود برای اینكه آثار اجرا نشدۀ علینقی وزیری به گوش اهل موسیقی برسد. این آثار، نزد شاگرد وفادارش روح‌الله خالقی نگه‌داری می‌شدند و آرزوی خالقی، اجرای این قطعه‌های نفیس و با ارزش بود. صفحه‌های گرامافون سال‌های ۱۳۰۹ ش كه بیش از هفت دقیقه زمان نداشتند، نمی‌توانستند برای ضبط این آثار مناسب باشند؛ هم‌چنین تكنیك نوازندگی و ضبط رادیویی در سال‌های ۱۳۳۴ ش نیز قابل مقایسه با بیست سال پیش از آن نبود. بیشتر این آثار به رهبری روح‌الله خالقی و بعد از او، به رهبری جواد معروفی اجرا شده‌اند. گفته می‌شود یكی دو برنامه را نیز علینقی وزیری شخصاً رهبری كرده است. در این قطعات كلاسیك، موسیقی ایرانی به شكلی اعتلا یافته، شكوهمند و نیرومند به گوش می‌رسد. برخی خوانندگان نیز این آثار را خوانده‌اند. عبدالعلی وزیری، غلامحسین بنان، عبدالوهاب شهیدی، فاخته، الهه و پوان این قطعات را اجرا کرده‌اند. به نظر می رسد که بهترین اجراها با صدای بنان و عبدالعلی وزیری بوده‌اند. به هرحال برنامۀ گل‌ها و مهم‌تر از همه، کوشش‌های روح‌الله خالقی، سهم مهمی در معرفی شدن وزیری به مردم داشتند. از تكنوازی تار علینقی وزیری كه پدیده‌ای در حد اعجاب و قابل مقایسه با توانایی‌های بزرگان موسیقی كلاسیك اروپای آن دوره نظیر فریتس كرایسلر (۱۲۵۴-۱۳۴۰ ش) بود، نمونه‌ای در برنامۀ گل‌ها ضبط نشد. رمانتیسم ایرانی سال‌های ۱۳۳۴ ش به بعد، این شیوه را نمی‌پسندید و رسیدن تارنوازان جوان، به آن حد از استادی هم كار آسانی نبود. از آثار وزیری، دو حلقه سی دی حاوی کارهای ارکسترال و تک‌ن‌وازی‌های او منتشر شده است (تهران، ماهور ـ ۱۲۸۰و ۱۳۷۷). مجموعه مقاله‌های او با عنوان موسیقی‌نامۀ وزیری به کوشش سیدعلیرضا میرعلینقی (تهران، معین، ۱۳۷۸ش) منتشر شده است.