روح الله خالقی

خالقی، روح‌الله (۱۲۸۵-۱۳۴۴ ش) آهنگساز، تئوریسین، نویسنده، تنظیم‌کننده، رهبر اركستر و یكی از مهم‌ترین موسیقیدانان قرن چهاردهم هجری شمسی ایران. او بعد از گذراندن دوره‌ای كوتاه نزد میرزا رحیم كمانچه‌كش و رضا محجوبی، استاد اصلی و تمام عمر خود را در وجود علینقی وزیری پیدا كرد و از ۱۳۰۲-۱۳۰۳ ش در مدرسۀ او به تحصیل پرداخت و به آموختن ویولون، كار با اركستر، آموختن تئوری موسیقی ایرانی به روایت وزیری و تدریس به جوانان پرداخت. تحصیلات دانشگاهی را (كه در آن زمان بین موسیقیدان‌ها كم و نایاب بود) در رشتۀ ادبیات فارسی به پایان برد و اصول هارمونی، كنترپوان و اركستراسیون را در مكاتبه با یك دانشگاه فرانسوی (كلس و آندانس) آموخت. فعالیت‌های خالقی در موسیقی ایرانی بسیار چشم‌گیر، تأثیرگذار و منحصر به فرد است و نقش حیاتی در تحول موسیقی ایرانی بعد از عصر مشروطیت دارد. از جمله فعالیت‌های او می‌توان به تأسیس و سرپرستی انجمن و اركستر و هنرستان موسیقی ملی، عضویت در شوراهای مختلف موسیقی رادیو، سردبیری مجلۀ موسیقی (۱۳۱۹-۱۳۲۱ ش) و نگارش مقالات بسیار در مجله‌های مختلف، نگارش پنج جلد كتاب مهم و مرجع در تاریخ و تئوری موسیقی ایرانی و آهنگسازی در فرم‌های مختلف موسیقی ایرانی (با كلام و بی‌كلام) ، تحقیق در ادبیات كلاسیك فارسی، تحقیق در موسیقی كلاسیك هندوستان، ترجمۀ چند مقاله از فرانسوی و روسی، خدمت مداوم در تمام عرصه‌های فرهنگی موسیقی، عضویت در شورای موسیقی رادیو تهران، حضور دائم در برنامۀ گل‌ها و ارائۀ یك سلسله آثار درخشان اشاره کرد. در این آثار كه گاه تنظیم‌های اركستری او هستند و گاه از ساخته‌های درویش، عارف، شیدا، وزیری، محجوبی و حسین یاحقی هستند و گاه از ساخته‌های خود او هستند، روحیۀ ملی‌گرایی قوی به روشنی قابل شنود است. او سازندۀ مهم‌ترین سرود ملی ایران با نام «ای ایران» (سال ۱۳۲۳ ش) است كه به هنگام اشغال ایران از سوی ارتش متفقین و به همراهی كلام حسین گلاب (۱۲۷۴-۱۳۶۴ ش) ساخته شد و ۶۵ سال است كه با وجود تغییرات سیاسی بسیار در ایران، هنوز به عنوان محبوب‌ترین و شاید یگانه سرود ملی شناخته می‌شود. فعالیت‌های گسترده و مستمر روح‌الله خالقی در سلسله برنامه‌های گل‌ها را باید دارای قوی‌ترین تأثیرها در شكل‌گیری و رشد این برنامه دانست. با وجود كمی اختلاف نظرها كه بین پیرنیا و خالقی وجود داشت (پیرنیا، ادبیات و شعر را بر موسیقی ترجیح می‌داد و خالقی، نقش اول را برای موسیقی قائل بود و بعد ادبیات) ولی كاراكتر اجتماعی، میهن‌دوستی و سلیقۀ هنری آنها با یكدیگر بسیار هماهنگ بود. در واقع، اركستر گل‌ها، تكامل آن اندیشه‌ای است كه ابتدا در مدرسه موسیقی علینقی وزیری شكل گرفت و سپس، آثار و افكار روح‌الله خالقی، آن را به عنوان بهترین معرّف موسیقی ملی ایران معرفی كرد. روح‌الله خالقی غیر از آهنگ‌هایی كه تنظیم و اجرا كرد، تعدادی آثار بی‌كلام در بالاترین سطح هنری را ساخت و آرزو داشت موسیقی ایرانی به جایی برسد كه بدون كمك شعر و خواننده نیز حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد و در شكل تكنوازی و بداهه‌سرایی محدود نماند. گذشته از آن، خالقی تعدادی از بهترین استعدادهای به گوشه نشسته را به این برنامه آورد و از آنها حمایت‌های هنری، معنوی و مالی كرد، حسین تهرانی، مرتضی محجوبی، حسین یاحقی از این جمله بودند. با مرگ خالقی، موسی معروفی و مرتضی محجوبی در ۱۳۴۴ ش و كناره‌گیری پیرنیا در ۱۳۴۵ش یك دورۀ كوتاه و بسیار درخشان در موسیقی ملی به پایان رسید و یادگارهای ارزشمند آن برای آیندۀ ایران باقی ماند. خالقی، فرهنگ‌سازترین موسیقیدان عصر خود بود. از آثارش می‌توان کتاب‌های سرگذشت موسیقی ایران (۳ جلد)، نظری به موسیقی (۲ جلد)، هماهنگی موسیقی (۱ جلد) و ۵ سی.دی با عنوان «مجموعه آثار روح‌الله خالقی»، تهران، ماهور، ۱۳۸۵ ش را نام برد.