حسن کسایی

حسن كسایی (تو ۱۳۰۶ ش) نوازندۀ نی، اولین نی‌نواز در برنامۀ گل‌ها و معروف‌ترین نوازندۀ این ساز در شصت سال گذشته (۱۳۲۶-۱۳۸۹ ش) است. او در خانواده‌ای از پیشه‌وران صنعتی اصفهان متولد شد و تشویق‌های پدرش، استعداد قابل توجه او را پرورش داد. استاد اولیۀ او، مهدی نوایی اصفهانی (وف ۱۳۲۶ش) بود و هنرمندان متعددی از جمله جلال تاج اصفهانی ، ادیب خوانساری ، اكبرخان نوروزی و . . . در  یادگیری او مؤثر بودند، اما استاد اصلی و مورد توجه او، ابوالحسن صبا بود كه استعداد فوق‌العاده‌اش را از سن كودكی‌اش تشخیص داد و برای پرورش او از هیچ كاری مضایقه نكرد. تأثیر بی‌چون و چرای هنر صبا بر نوازندگی كسایی، از نخستین ضبط‌ها در سال ۱۳۲۹ ش تا نیم قرن بعد، مشخص است. تا پیش از كسایی، نی در اركسترهای رادیو نواخته نمی‌شد و به‌جای آن از كلارینت و فلوت استفاده می‌كردند. كسایی، توانایی و خلاقیت خود را هم در تكنوازی، هم در همراهی با آوازها و تكنوازان و هم در همراهی با اركستر نشان داد و صدای گرم و دلپذیر ساز او، جلوه‌ای ممتاز به برنامه‌های گل‌ها بخشید و مورد حمایت روح‌الله خالقی و داوود پیرنیا قرار گرفت. او تا اوایل سال ۱۳۴۹ ش كه تكنوازان دیگری هم‌چون حسن ناهید و محمد موسوی (ماهرترین مقلد هنر كسایی) پای به برنامۀ گل‌ها (اواخر گل‌های رنگارنگ و گل‌های تازه) گذاشتند،فقط نوازندۀ نی در گل‌ها بود و هنوز هم تمام نوازندگان این ساز، در فاصله‌ای آشكار از او قرار دارند و از لحاظ تكنیك، خلاقیت و شفافیت صدای ساز نتوانسته‌اند به او برسند. از هنر حسن كسایی برنامه‌های بسیاری در گل‌ها ضبط شده كه نشان‌دهندۀ توانایی‌های انحصاری اوست. گاهی در برخی برنامه‌ها، نی به تنهایی نقش یك خواننده آواز را ایفا می‌كند و این، غیر از كاراكتر كششی «نی» و تأثیرپذیری او از ویولون‌نوازی استاد صبا بود. آشنایی عمیق صبا با آواز ایرانی و ظرافت‌های آن و دانش عمیقش در موسیقی ایرانی (كه غیر از ردیف‌دانی و اجرای مكرر آن باید در نظر گرفته شود) شعرشناسی قوی، قدرت بداهه‌پردازی، تطبیق امكانات فنی نی (كه او بسیاری از این امكانات را گسترش داد) با مقدورات اجرایی خود در اركستر و شنوایی دقیق خود را در خدمت این برنامه‌ها به كار گرفت. حسن كسایی در سه‌تارنوازی نیز هنرمندی با قریحه و مبتكر بود، ولی احتمالاً به احترام استاداحمد عبادی، تنها نوازندۀ سه‌تار در این برنامه، تمایلی به سه‌تارنوازی در این برنامه‌ها را نشان نداد و تنها در رادیو اصفهان، هنگام تدریس آوازهای ایرانی، صدای ناخن خود بر سیم‌های سه‌تار را به گوش علاقه‌مندان رساند. هم‌چنین، اجراهای او همراه با خواننده‌های بزرگ و مورد علاقه‌اش، تاج اصفهانی و ادیب خوانساری، در برنامۀ گل‌ها، بسیار كم است. نوازندگی كسایی با خوانندگانی است كه نزدیكی روحیۀ هنری آنها با او به اندازۀ آن دو خوانندۀ بزرگ نبوده است. از هنر نوازندگی کسایی، آلبوم هایی «از کران زنده‌رود» (اصفهان، آوای نوین، ۱۳۸۳ ش) و «نی استاد کسایی» (تهران، ماهور، ۱۳۷۵ ش) منتشر شده است. کتاب  از موسیقی تا سکوت، تهران، نشر نی، ۱۳۷۷ ش نیز به خاطر او نوشته و منتشر شده است.