مؤینی جوینی

معین جوینی، مولانا معین‌الدین محمد (وف ۷۸۱ یا ۷۸۳ ق) ادیب، صوفی و شاعری که متخلص به «معین» بود. در برخی از تذکره‌ها تخلص و شهرت وی «معینی» ذکر شده است. معینی اهل خراسان بود و در انداده، از توابع جوین به دنیا آمد. او شاعری توانا بود و قصایدش در نعت باری‌تعالی همراه با مشرب تحقیق و غزلیاتش پُر از مایه‌های عرفانی است. وی هم‌چنین در فن تصوف، مواعظ و پند، دقایق حدیث و تفسیر استاد بود و نزد مولانا فخرالدین خالدی اسفراینی، مؤلف شرح فایض کسب علم کرد و در تصوف پیرو خاندان شیخ سعدالدین یوسف حموی شد. او سفری به عراق و آذربایجان کرد و مورد توجه خواجه غیاث‌الدین محمد فضل‌الله قرار گرفت و ساکن همدان شد. سپس به بغداد و از آنجا به مکه و مدینه رفت و بعد از آن به خراسان بازگشت. سرانجام در جوین درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد. از آثارش کتاب نگارستان را به تقلید گلستان سعدی، در عهد سلطان ابوسعید مغول و به‌نام وزیرش غیاث‌الدین محمد، نگارش کرد. وی کتاب را در سال ۷۳۵ ق به پایان رساند و آن‌را به هفت باب منقسم ساخت: ۱. در مکارم اخلاق، ۲. در صیانت و پرهیزکاری، ۳. در حسن معاشرت، ۴. در عشق و محبت، ۵. در وعظ و نصیحت، ۶. در فضل و رحمت، ۷. در فواید متفرقه، هر یک از این ابواب همراه با حکایات کوتاهی است که نویسنده به شیوۀ سعدی در آنها نثر و نظم را در هم آمیخته و همان شیوۀ شیخ را در انشا به کار برده و اگرچه قوت گفتار و قدرت سعدی را در ایجاز و مهارت او را در کلام منسجم فصیح ندارد، ولی تا میزانی توانسته است آثار قدم آن استاد توانا را در طریق دشوار انشا بیابد و توفیقی در پیروی از آن شناسایِ راه حاصل کند. سخن معین‌الدین در بیشتر موارد این کتاب سهل و روان و به‌ندرت آمیخته با بعضِ لغات دشوار عربی است؛ غیر از ابیات و قطعات کوتاه فارسی گاه نیز ابیات عربی در کتاب آمده و به تناسب ابواب مسائل اجتماعی یا اخلاقی و عرفانی در مطاوی کلام ذکر شده و بعضی نکات تاریخی نیز در آن مندرج است. معین‌الدین علاوه بر قطعات و ابیات فراوانی که در نگارستان آورده، قصاید و غزلیات مستقلی نیز سروده است. تقی‌الدین کاشی از مجموع اشعارش ۱۰۰۰ بیت غزل و قسمتی از قصاید را یافته و بخشی از آنها را در خلاصة‌الاشعار نقل کرده است. احسن‌القصص، شرح سورۀ یوسف و قصۀ یوسف و زلیخا اثر دیگر وی به شمار می‌آید.

تاریخ ادبیات در ایران (۳/ ۱۰۴۱- ۱۰۴۵و ۱۲۶۸- ۱۳۶۹).