مفتون امینی

مفتون دنبلی آذربایجانی، عبدالرزاق بیگ، فرزند نجف ‌قلیخان (۱۱۷۶- ۱۲۴۳ق) ادیب، مورخ، عالم، مفسر، نویسنده، عارف و شاعر، متخلص به «مفتون» که در خوی آذربایجان به دنیا آمد. زمانی‌که کریم‌خان زند برای اطمینان خاطر از جانب امرای آذربایجان، اولاد آنها را به گروگان گرفت، پدر مفتون، او را به جای برادرش در ۱۰ سالگی به شیراز فرستاد. وی ۱۴ سال در شیراز بود و در این مدت به تحصیل علم و معرفت پرداخت. پس از مرگ کریم‌خان و تسخیر شیراز به دست علیمرادخان زند، گروگان‌ها از آنجا به اصفهان برده شدند و پس از مرگ علیمرادخان در ۱۱۹۹ق آغامحمدخان آنها‌ را آزاد کرد و اجازه داد تا به آذربایجان بازگردند. وی به نظم و نثر فارسی و عربی مسلط بود و به هر دو زبان شعر می‌سرود. در انواع شعر نیز به قصیده و مثنوی بیشتر تمایل داشت. مفتون در ۱۲۱۴ق به زیارت عتبات و بیت‌الحرام رفت و پس از بازگشت در تبریز درگذشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. از آثارش می‌توان مأثر خاقانی، در تاریخ قاجاریه، مآثر سلطانیه یا مآثر سلطانی مبنی بر مآثر سلطنت فتحعلی‌شاه، از زمان جلوس تا ۱۲۴۱ق؛ حدائق الجنان، در سرگذشت خود شاعر در شیراز و شرح حال شاعران و فضلای آن شهر، همراه شمه‌ای از احوالات کریم‌خان زند؛ نگارستان دارا، در شرح حال شاعران دورۀ فتحعلی‌شاه؛ تجزیة الاحرار و تسلیة الابرار، در شرح حال عده‌ای از علما و معاریف و شاعران معاصر خود؛ شرح مشاعر ملاصدرا؛ ترجمۀ عبرت‌نامه (بصیرت‌نامه) از ترکی به فارسی؛ حقایق‌الانوار، در شرح حال شاعران عرب و عجم، به فارسی؛ حدائق‌الادباء شامل منشآت و مطارحات شاعران عرب و عجم، به فارسی؛ حدیقه، در شرح حال شاعران عرب و معانی برخی از اشعار آنها، به فارسی؛ مثنوی ناز و نیاز؛ مثنوی همایون‌نامه، در احوال مختار ثقفی؛ مثنوی دیگری در بحر رمل؛ ریاض‌الجنه، در تاریخ سلسلۀ دنابله؛ روضة‌الآداب و جنة‌الالباب، در شرح حال شاعران عرب، به عربی و دیوان شعر را نام برد. مفتون در تألیف تاریخ زینة‌التواریخ با میرزارضی متخلص به «بنده» مشارکت داشته است.

اثرآفرینان (۵ /۲۷۴-۲۷۵)؛ شرح حال رجال (۲/ ۲۶۴).