یغمای جندقی

یغما جندقی، رحیم، ابوالحسن، فرزند ابراهیم‌قلی (۱۱۹۶- ۱۲۷۶ ق) خطاط و شاعری که متخلص به «یغما» بود. وی در خور از توابع جندق و بیابانک به دنیا آمد. نام اولش رحیم بود و بعد از اینکه نزد معلمان دستگاه امیر اسماعیل‌خان علوم را آموخت، به «ابوالحسن» تغییر نام داد و تخلص شعری خود را «مجنون» انتخاب كرد و سمت منشىیگرى خان عامرى و بعدها منشىیگرى سردار ذوالفقارخان را به خود اختصاص داد. یغما به علت حسادت برخى افراد مورد خشم قرار گرفت و به اجبار در حضرت شاه عبدالعظیم شهر رى معتكف شد و تخلص خود را به «یغما» تغییر داد. بعدها در قم به اتفاق میرزامحمدعلى مازندرانى و میرزاملك‏الكتاب، داماد قائم‏مقام، انجمنى به‌نام «انجمن مفاكهه» تشكیل دادند كه پس از مدتى انجمن منحل شد و یغما به مشهد رفت و در مدرسۀ علمیۀ میرزاجعفر ساكن شد. وى پس از چندى به اصرار حاجى میرزاآقاسى، صدراعظم محمدشاه، به وزارت حكومت كاشان منصوب شد و مدت‌ها با حاج‌ملااحمد نراقى، صاحب معراج‏السعاده، دوستى و معاشرت داشت. وى به تصوف گرایش داشت، ولى بعدها با خواندن كتاب ارشاد العوام حاج‌محمد كریم‌خان كرمانى و هم‌چنین به تشویق فرزند خود اسماعیل، متخلص به «هنر» در سلك پیروان شیخیه درآمد. یغما به اصرار فرزندانش به زادگاهش بازگشت و در آنجا نیز درگذشت و در بقعۀ امامزاده داوود دفن شد. از آثارش می‌توان منشآت و مکاتیب که دو بخش است و نامه‌هایی به پارسی سره و نامه‌هایی مرکب به نثر، شامل مكتوبات فارسى و غزلیاتش را نام برد. ‌یغما در سرودن غزلیات خود بیشتر به سعدی و حافظ نظر داشته و می‌توان سبکش را در غزلسرایی تقلید استادانه‌ای از راه و روش آن دو استاد پیشین دانست؛ هجویاتی مانند سرداریه از بهترین آثار یغماست که به صورت غزل سروده شده و شاعر آنها را به نام سردار ذوالفقارخان سمنانی سروده است؛ قصابیه غزلیاتی هجوآمیز است با تخلص «قصاب». او این اشعار را با تخلص «احمدا» سروده و مملو از مطالب هزل‌آمیز است. خلاصة‌الافتضاح، شرح واقعه‌ای است که در کاشان رخ داده است، صكوك الدلیل یا شكوك الدلیل در هجو؛ رستم السادات خواری و مثنوى قاضى‏نامه در هجو حاجی سیّدمیرزای جندقی؛ مراثى که تعداد آنها زیاد و در این فن یغما از شاعران استاد بوده است؛ نوحۀ سینه‌زنی، این قسم شعر از ابداعات یغماست و قبل از او شاعران دیگر در این زمینه طبع‌آزمایی نکرده‌اند؛ ترجیعات، شامل دو سه ترجیع‌بند مفصل و هر یک از آنها در هجو کسی است؛ قطعات که اغلب آنها از اشعار برگزیدۀ شاعر است؛ رباعیات که به رباعیات سرداریه، ‌قصابیه، انابت‌نامه و ... تقسیم می‌شود؛ مرادیه، منظومه‌ای است در هجو علیمرادخان تونی؛ شبیه حجاج کاشی، منظومه‌ای هزل‌آمیز به سبک تعزیه‌خوانی؛ کلیات یغما که بخشی از قسمت‌های نام‌بردۀ بالا را در بردارد به سال ۱۲۸۳ ق در تهران به اهتمام و خط میرزاعبدالباقی طبیب و همت اعتضادالسلطنه وزیر علوم وقت به چاپ رسیده است. میرزاعبدالباقی فرزند حاج‌محمد اسماعیل تهرانی جامع آثار یغماست. حاج محمداسماعیل به‌هنگام تدوین آثار یغما به علت عدم اطلاع برخی آثار دیگران را نیز به‌نام یغما در مجموعۀ خود وارد کرد و از این نظر چاپ قدیم کلیات یغما با اشعار دیگران آمیخته است. بعد از چاپ مذکور، دو بار قسمت‌هایی از همین کلیات در هندوستان منتشر شد و در ۱۳۳۹ ش کلیات چاپ قدیم منتشر شده است، اما تا سال ۱۳۵۷ ش طبع منقحی از آثار او در دست نبود. سپس سیّدعلی آل داوود به تصحیح و تدوین مجموعه آثار یغما پرداخت و دو جلد تصحیح شدۀ آن را نیز منتشر کرد. از آثار خطى‌اش باید به تصحیح برهان قاطع؛ المعجم فى معاییر اشعار العجم؛ دیوان ظهیر فارابى؛ كلیات سعدى؛ خمسه نظامى؛ مقامات حمیدى؛ دیوان كمال‏الدین و جمال‏الدین عبدالرزاق اصفهانى اشاره کرد.

از صبا تا نیما (۱/ ۱۰۹- ۱۲۷)؛ چهارصد شاعر برگزیدۀ پارسی‌گوی (۱۱۹۶- ۱۱۹۷)؛ سخنوران نامی معاصر ایران (۶ /۳۹۷۲-۳۹۷۶).